Τα επινεφρίδια είναι δύο ενδοκρινικοί αδένες σε σχήμα τριγωνικό, με συνολικό βάρος 8 – 10 γρ. και βρίσκονται στον οπισθοπεριτοναïκό χώρο, πάνω από τον άνω πόλο των νεφρών.

Τα επινεφρίδια είναι υπεύθυνα για την παραγωγή ορμονών ζωτικής σημασίας για τον οργανισμό.

Παράγουν κορτιζόλη, ανδρογόνα και αλατοκορτικοειδή.

ΚΟΡΤΙΖΟΛΗ

Η έκκριση της κορτιζόλης ρυθμίζεται αυστηρά από την ACTH , ορμόνη που εκκρίνεται από την υπόφυση, ενδοκρινή αδένα που βρίσκεται στο κέντρο του εγκεφάλου και αποτελεί τον βασικό ρυθμιστή πολλών ενδοκρινών αδένων του οργανισμού, όπως και τα επινεφρίδια.

Η έκκριση της ACTH  και κατ’ επέκταση της κορτιζόλης ακολουθεί μια επεισοδιακή έκκριση και τον λεγόμενο κιρκάδιο ρυθμό. Πρόκειται για το αποτέλεσμα κάποιων γεγονότων του κεντρικού νευρικού συστήματος, που ρυθμίζουν τον αριθμό, όσο και το μέγεθος των εκκριτικών επεισοδίων   αυτών των ορμονών.

Η έκκριση της κορτιζόλης είναι χαμηλή αργά το βράδυ και συνεχίζει να μειώνεται τις πρώτες πρωïνές ώρες του ύπνου, όπου τα επίπεδα κορτιζόλης μπορεί να είναι μη ανιχνεύσιμα. Κατά την 3^η και 5^η ώρα του ύπνου παρατηρείται αύξηση της έκκρισης, αλλά τα κύρια εκκριτικά επεισόδια εμφανίζονται την 6^η και την 8^η ώρα του ύπνου και αρχίζουν να υποχωρούν μετά την πρωινή αφύπνιση. Περίπου η μισή ημερήσια έκκριση της κορτιζόλης πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Η έκκριση της κορτιζόλης στη συνέχεια υποχωρεί σταδιακά κατά τη διάρκεια της ημέρας, με λιγότερα εκκριτικά επεισόδια και μειωμένης έντασης.

Υπάρχουν βεβαίως σημαντικές διακυμάνσεις , τόσο στο ίδιο άτομο όσο και μεταξύ διαφορετικών ατόμων, ενώ ο κιρκάδιος ρυθμός μπορεί να μεταβάλλεται από αλλαγές όπως το πρόγραμμα και η διάρκεια του ύπνου, η έκθεση στο φως και στο σκοτάδι, η σίτιση, η σωματική άσκηση και άλλες φυσιολογικές καταστάσεις της καθημερινότητας.

Ο ρυθμός έκκρισης της κορτιζόλης αλλάζει επίσης και σε παθολογικές καταστάσεις όπως είναι :

• το σωματικό stress (σοβαρή ασθένεια, χειρουργικές επεμβάσεις, τραυματισμοί, ασιτία κ.α. )
• το ψυχολογικό stress ( σοβαρή αγχώδης διαταραχή, βαριά κατάθλιψη, μανιοκαταθλιπτική ψύχωση κ.α. )
• διαταραχές του κεντρικού νευρικού συστήματος και της υπόφυσης  ( νόσος Addison, νόσος Cushing, όγκοι εγκεφάλου και υπόφυσης, κ.α.)
• διαταραχές των επινεφριδίων ( σύνδρομο Cushing, όγκοι / καρκίνος επινεφριδίων  κ.α. )
• ηπατική νόσος
• χρόνια νεφρική ανεπάρκεια
• Αλκοολισμός
• φάρμακα ( στεροειδή φάρμακα, νευρολογικά φάρμακα κ.α. )

Πολλές άλλες παθολογικές καταστάσεις  μπορεί να επηρεάσουν την παραγωγή και γενικότερα το μεταβολισμό της κορτιζόλης μέσα στον οργανισμό.

ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑΚΑ ΑΝΔΡΟΓΟΝΑ

Τα επινεφριδικά ανδρογόνα που είναι η DHEA, η DHEAS και η ανδροστενεδιόνη (Δ4-Α) έχουν ελάχιστη ενδογενή ανδρογονική δραστηριότητα, ενώ συμβάλλουν σε μικρό ποσοστό στην ανδρογονικότητα μέσω της μετατροπής τους κατά την κυκλοφορία τους στο αίμα στα πιο ισχυρά ανδρογόνα , την τεστοστερόνη και την διυδροτεστοστερόνη.

Στην φυσιολογική τους έκκριση τα επινεφριδικά ανδρογόνα έχουν έναν αμελητέο ρόλο την φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού τόσο στους άνδρες , όπου ευθύνονται για την παραγωγή μόνο του 5% της τεστοστερόνης, όσο και στις γυναίκες  που συμβάλλουν σε μικρό βαθμό στην παραγωγή της τεστοστερόνης στις διάφορες φάσης του εμμηνορυσιακού κύκλου.

Σε περίπτωση παθολογικά αυξημένης έκκρισης των ανδρογόνων από τα επινεφρίδια ( λόγω συνδρόμου Cushing, ή συγγενούς υπερπλασίας επινεφριδίων ή καρκίνου επινεφριδίων κ.α. ), τότε στις γυναίκες προκαλείται συν τω χρόνω αρρενοποίηση, ακμή, υπερτρίχωση, σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, διαταραχές περιόδου κ.α..

Στον ενήλικο άνδρα συνήθως δεν προκαλούν συμπτώματα διότι η μεγάλη παραγωγή τεστοστερόνης από τους όρχεις υπερκαλύπτει την οποιαδήποτε κλινική εικόνα, αλλά στην παιδική ή εφηβική ηλικία μπορεί να προκαλέσει μεγέθυνση του πέους και πρώιμη ανάπτυξη των δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου.

ΑΛΑΤΟΚΟΡΤΙΚΟΕΙΔΗ

Τέλος, τα αλατοκορτικοειδή είναι προïόντα που παράγονται επίσης από τα επινεφρίδια με κύριο εκπρόσωπο την αλδοστερόνη, ουσία που εκκρίνεται για τον έλεγχο σε μεγάλο βαθμό της φυσιολογικής αρτηριακής πίεσης του οργανισμού και τα επίπεδα των υλεκτρολυτών στο αίμα ( νατρίου και καλίου).

Η περίσσεια των αλατοκορτικοειδών , δηλαδή ο πρωτοπαθής αλδοστερονισμός, μπορεί να οφείλεται σε αδένωμα επινεφριδίων που παράγει αλδοστερόνη στο 75% των περιπτώσεων ή πολύ σπανιότερα σε ιδιοπαθή υπεραλδοστερονισμό. Η περίσσεια των αλατοκορτικοειδών προκαλεί αρτηριακή υπέρταση, υποκαλιαιμία, κόπωση, αδυναμία και καταβολή, δίψα, πολυουρία, κεφαλαλγίες, ορθοστατική υπόταση.

Συμπερασματικά, τα επινεφρίδια είναι ενδοκρινείς αδένες με πλούσια παραγωγή ορμονών και είναι υπεύθυνα για πολλές και ζωτικής σημασίας λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού. Η διαταραχή της λειτουργίας τους μπορεί να προκαλέσει πληθώρα νοσημάτων που κάποια από αυτά μπορεί να αποτελούν και απειλή για τη ζωή, γι’ αυτό το λόγο αν και είναι σπάνια θα πρέπει πάντα να συνυπολογίζονται στη διαφορική διάγνωση των διαφόρων ασθενειών από όλες τις ιατρικές ειδικότητες και στην παραμικρή υποψία να παραπέμπονται στον εξειδικευμένο γι’ αυτές τις παθήσεις Ενδοκρινολόγο για περαιτέρω παρακολούθηση και αντιμετώπιση για την βελτίωση της ποιότητας ζωής του ασθενούς.